Η γνώμη μας - Εκλογές 2000

Μετεκλογικές κατευθύνσεις της επικοινωνιακής βιομηχανίας

του ΔΗΜΗΤΡΗ Ι. ΚΑΜΑΡΑ, δημοσιογράφου-ερευνητή

Ένας από τους σημαντικότερους τομείς στους οποίους θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση η νέα Κυβέρνηση είναι η υπό ανάπτυξη ελληνική Κοινωνία της Πληροφορίας. Στο πλαίσιο αυτό, τομείς που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι η αγορά τηλεπικοινωνιών (της οποίας η πλήρης απελευθέρωση είναι προγραμματισμένη για την 1.1.2001), η αγορά του Διαδικτύου και η αγορά της Τηλεόρασης που δέχεται ήδη σημαντικές επιδράσεις από την είσοδο της ψηφιακής τεχνολογίας. Στους τομείς αυτούς θα πρέπει να γίνουν πολλά, κυρίως όσον αφορά την καθιέρωση κανόνων για τη διαφάνεια, τον ανταγωνισμό και την εποπτεία.

Κατά την τρέχουσα περίοδο, λίγο πριν από την αυγή της νέας χιλιετίας, η καθιέρωση ισχυρής εποπτείας από ανεξάρτητες και αυτοδύναμες αρχές εξελίσσεται σε κυρίαρχη μορφή κρατικού παρεμβατισμού στις δυτικοευρωπαϊκές ανεπτυγμένες επικοινωνιακές αγορές. Κύριο έργο της είναι η συσσώρευση τεχνογνωσίας σε σχέση με την έρευνα και μελέτη στο πεδίο της Κοινωνίας της Πληροφορίας με σκοπό τη διατύπωση κανόνων και αρχών, στα πλαίσια του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Πράγματι, η εποπτεία θα πρέπει να γνωρίζει πρώτη τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και να είναι σε θέση να διερευνήσει και να ερμηνεύσει τις πιθανές επιδράσεις που θα έχει η εφαρμογή τους στην αγορά. Θα πρέπει όχι μόνο να αναλύει τις νέες τάσεις και αγορές που δημιουργούνται, αλλά να είναι ικανή να μεταδίδει τα νέα δεδομένα στους εκπροσώπους της αγοράς. Αυτά τα κρίσιμα καθήκοντα της εποπτικής αρχής δεν μπορούν να ασκηθούν παρά μόνο από καταρτισμένα και εξειδικευμένα στελέχη που διαθέτουν συνολική γνώση της αγοράς, σφαιρική αντίληψη των εξελίξεων και αυξημένο αισθητήριο των αρχών και των κανόνων δεοντολογίας, ενώ θα πρέπει να χαρακτηρίζονται και από ικανότητες ανάλυσης και προσδιορισμού του ανταγωνισμού. Στις προηγμένες επικοινωνιακές βιομηχανίες της Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ, μία από τις μόνιμες φοβίες των εποπτικών αρχών είναι η απώλεια στελεχών, τα οποία συχνά απορροφά η βιομηχανία την οποία προηγουμένως ήλεγχαν. Το δέλεαρ είναι συνήθως οι υψηλοί μισθοί που προσφέρονται για την εξασφάλιση στελεχών που εργάζονται στην εποπτεία και που διαθέτουν αυξημένη γνώση του αντικειμένου, καθώς και δυνατότητα σύνδεσης των τεχνολογικών εξελίξεων με θέματα επικοινωνιακής πολιτικής. Η ένδειξη ότι στη χώρα μας έχει επιτευχθεί η ανάπτυξη ισχυρού εποπτικού έργου θα είναι εμφανής, όταν η ιδιωτική αγορά αρχίσει να αναζητά στελέχη από τις εποπτικές Αρχές. Τηλεπικοινωνίες: οι «πλατφόρμες» του μέλλοντος Στις 1.1.2001, η ελληνική αγορά τηλεπικοινωνιών δεν θα θυμίζει σε τίποτα την αγορά της περασμένης δεκαετίας, που η εξασφάλιση τηλεφωνικής γραμμής - ιδιαίτερα στην προ της κινητής τηλεφωνίας περίοδο - μπορεί να προϋπέθετε και την ύπαρξη πολιτικών γνωριμιών, ή «μπάρμπα» στον ...ΟΤΕ.

Σε λιγότερο από 8 μήνες από σήμερα, οι πύλες της ελληνικής αγοράς θα ανοίξουν και οι παντός τύπου ενδιαφερόμενοι θα κατακλύσουν την ελληνική αγορά. Είτε αυτοί είναι γίγαντες της διεθνούς τηλεπικοινωνιακής αγοράς, είτε απλοί παροχείς τηλεφώνου μέσω Διαδικτύου, το βέβαιο είναι ότι πολύ σύντομα η απλή τηλεφωνική σύνδεση θα παρέχεται δωρεάν, ως μέρος συνολικότερου πακέτου τηλεπικοινωνιακών ή ακόμη και τηλεοπτικών υπηρεσιών. Οι ξένοι τηλεπικοινωνιακοί φορείς, που σχεδιάζουν να επενδύσουν στην ελληνική αγορά, εκτός των προφανών ωφελειών στις οποίες προσβλέπουν από μία αναπτυσσόμενη αγορά που μόλις θα έχει απαγκιστρωθεί από τον έλεγχο του κρατικού μονοπωλίου, στοχεύουν και στη δημιουργία των προϋποθέσεων για περαιτέρω επενδυτική δράση στον χώρο των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης. Οι βαλκανικές αγορές είναι ιδιαίτερα ελκυστικές και προσφέρονται για την ανάπτυξη πληθώρας τεχνολογιών, σε μερικές δε περιπτώσεις από μηδενική βάση, λόγω των καταστροφών που έχουν υποστεί πολλές περιοχές από τις πρόσφατες κρίσεις στην ευρύτερη περιοχή.

Επιχειρήσεις, όπως η αμερικανική AT&T, η βρετανική British Telecom και η γαλλική Global One, έχουν κατά καιρούς αναφερθεί στον Τύπο ως υποψήφιοι επενδυτές στην ελληνική αγορά (βλ. Έξυπνο Χρήμα, 1.4.2000), ενώ η ολλανδική KPN, μετά τη συνεργασία της με τον ΟΤΕ για τη διεκδίκηση του βουλγαρικού εθνικού τηλεπικοινωνιακού φορέα, προσβλέπει στην ανάληψη ενεργού ρόλου στην ελληνική αγορά. Προς το παρόν, οι τηλεπικοινωνιακοί οίκοι του εξωτερικού τηρούν στάση αναμονής. Άλλωστε, εκτός της προεκλογικής περιόδου που δεν προσφέρεται για αποφάσεις επενδυτικού χαρακτήρα, γενικά δεν είναι εύκολο να προσδιορίσει κανείς την τεχνολογική πλατφόρμα που, εντέλει, θα προσελκύσει τον Έλληνα καταναλωτή, ο οποίος μέσα σε μία δεκαετία γνώρισε σχεδόν όλες τις σύγχρονες κύριες μορφές επικοινωνιακής τεχνολογίας, από την ιδιωτική τηλεόραση και τους φορητούς υπολογιστές, έως τα κινητά τηλέφωνα, την ψηφιακή τηλεόραση και το Διαδίκτυο.

Από τις αξιόλογες περιπτώσεις αργής, αλλά σταθερής διείσδυσης στην ελληνική αγορά μέσω της συμμετοχής της στην Stet Hellas, αποτελεί η εταιρεία Bell Atlantic, η οποία δραστηριοποιείται στη δημιουργία βάσεων δεδομένων (databases) μέσω των ομώνυμων οδηγών τηλεφώνων, στην εξεύρεση δηλαδή ευρείας πελατειακής βάσης, που αποτελεί και το «φιλέτο» της επικοινωνιακής βιομηχανίας. Στο ομώνυμο site της μητρικής εταιρείας μπορεί κανείς να δει τη μελλοντική χρήση των οδηγών στην ελληνική διαδικτυακή αγορά (BigYellow: Your Yellow Pages on the Web and More!).

Από το άλλο μέρος, οι παραδοσιακές ΔΕΚΟ, όπως η ΔΕΗ και ο ΟΣΕ, σχεδιάζουν ήδη τη δραστηριοποίησή τους στην αγορά των τηλεπικοινωνιών με κύριο πλεονέκτημα τις ήδη υπάρχουσες πλατφόρμες ανάπτυξης τηλεπικοινωνιακού υλικού. Αν τελικώς οι ΔΕΚΟ προχωρήσουν σε ανάπτυξη δικτύων οπτικών ινών ανά την επικράτεια, η Ελλάδα θα «βιώσει», έστω και καθυστερημένα, τη μάχη οπτικών ινών με δορυφόρους, την οποία γνώρισε το Ηνωμένο Βασίλειο την προηγούμενη δεκαετία.

Προς το παρόν, το μόνο σίγουρο είναι ότι η ελληνική τηλεπικοινωνιακή αγορά θα αλλάξει δραματικά. Σε ποιο βαθμό όμως είναι το Κράτος έτοιμο να χειριστεί τα δύσκολα θέματα της απελευθέρωσης της αγοράς, όπως είναι η «καθολική υπηρεσία», η τιμολόγηση υπηρεσιών που θα προσφέρει ο ΟΤΕ στις ιδιωτικές εταιρείες και η παρακολούθηση της τήρησης των κανόνων ανταγωνισμού; Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία μας ως τηλεθεατές, μάλλον δημιουργούνται αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των εποπτικών μηχανισμών.

Τηλεόραση: η ψηφιακή και η ...άλλη

Ίσως σε καμία τηλεοπτική αγορά της Ευρώπης, η απαξίωση της αναλογικής τηλεόρασης, ως αποτέλεσμα της εισόδου των ψηφιακών τηλεοπτικών σταθμών, δεν ήταν τόσο ραγδαία όσο στην ελληνική. Όταν πριν από μερικούς μήνες σχολιάζαμε ότι η είσοδος της ψηφιακής τηλεόρασης στην ελληνική αγορά θα συνοδευτεί από ταυτόχρονη απαξίωση του περιεχομένου των καναλιών ελεύθερης λήψης με σκοπό την ώθηση των απαιτητικών τηλεθεατών στα συνδρομητικά ψηφιακά κανάλια, δεν φανταζόμασταν ότι οι εξελίξεις θα ήταν τόσο ραγδαίες. Από τότε που άρχισαν οι συζητήσεις για τις συνεργασίες ιδιωτικών καναλιών σε ψηφιακά πακέτα, η ποιότητα των τηλεοπτικών προγραμμάτων έχει υποβαθμιστεί, με μοναδική εξαίρεση ίσως την κρατική τηλεόραση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο επιχειρούμενος εθισμός των τηλεθεατών στα αθλητικά γεγονότα, που όπως και σε άλλες αγορές, έτσι και στην ελληνική, θα εγκαινιάσει την ψηφιακή συνδρομητική «μάχη» που αναμένεται να ξεκινήσει σε λίγους μήνες.

Το παράδειγμα της βίαιης εξάλειψης των ρυθμίσεων στην αναλογική τηλεοπτική αγορά στα τέλη της δεκαετίας του 1980, χωρίς την παράλληλη ανάπτυξη ισχυρού μηχανισμού εποπτείας, έχει οδηγήσει στη σημερινή αναρχία τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συχνότητες. Είναι χαρακτηριστικό δε ότι, όταν «ο κόμπος φτάνει στο κτένι», η σποραδική εφαρμογή κανόνων στην τηλεοπτική αγορά είναι περισσότερο αποτέλεσμα «συμφωνίας κυρίων» μεταξύ των μεγάλων πρωταγωνιστών, παρά συμμόρφωση στις συστάσεις του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου. Η διατήρηση του χάους από πλευράς Πολιτείας βοηθούσε πάντα στην ευκαιριακή μετάθεση εξουσίας από τα ΜΜΕ στους κυβερνώντες, όταν οι τελευταίοι ένιωθαν ότι αδικούνταν από τις εξελίξεις. Αυτό όμως δεν αποτελεί μέσο εποπτείας, αλλά - απεναντίας - είναι μάλλον μέσο άμυνας της πολιτικής έναντι της ανεξέλεγκτης «μιντιοκρατίας» που εντέλει η ίδια η πολιτική δημιούργησε.

Πριν από λίγο καιρό, η παρατεταμένη προεκλογική περίοδος ωφέλησε την αναλογική αγορά τόσο από πλευράς διαφημιστικών εσόδων, όσο και από πλευράς απήχησης στο κοινό (βλέπε debate πολιτικών αρχηγών, τηλεοπτικά σποτ κομμάτων και εκπομπές συζητήσεων). Ίσως και να ήταν η τελευταία εκλογική αναμέτρηση που η προετοιμασία της προβλήθηκε από τα κανάλια ελεύθερης λήψης...

Οι εξελίξεις στη νέα ψηφιακή τηλεοπτική αγορά διαδέχονται η μία την άλλη. Λίγους μήνες μετά την εμφάνιση του πακέτου Nova της Multichoice, η Intersat ανακοίνωσε τις υπηρεσίες της στις τηλεπικοινωνίες, τις υπηρεσίες δικτύων και την ψηφιακή μετάδοση ήχου και τηλεοπτικών προγραμμάτων. Πρόσφατα, εξάλλου, έγινε γνωστή η πρόθεση του ΟΤΕ και της ΕΡΤ να συνεργαστούν με τον τηλεοπτικό σταθμό Alpha για την προσφορά πακέτου ψηφιακής τηλεόρασης.

Διαδίκτυο "ala Ellinika..."

Μετά την κινητή τηλεφωνία, το Διαδίκτυο αποτελεί ένα από τα πλέον αναπτυσσόμενα ψηφιακά μέσα στην ελληνική αγορά. Κατά την προεκλογική περίοδο, η δύναμή του φάνηκε από την ευκολία εισόδου σε αυτό οποιουδήποτε διαθέτει έναν ισχυρό υπολογιστή και μία μισθωμένη τηλεφωνική γραμμή. Έτσι, παρά το νεαρό της ηλικίας του, το Διαδίκτυο κατάφερε να συμμετάσχει στην προεκλογική αντιπαράθεση, αποσπώντας ένα μικρό μερίδιο του ενδιαφέροντος των υποψηφίων και των ψηφοφόρων από τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Οι υποψήφιοι βουλευτές έσπευσαν ακόμη και την τελευταία στιγμή να κατασκευάσουν ιστοσελίδες προβολής των απόψεων και του έργου τους. Τα sites που ασχολήθηκαν με τον προεκλογικό αγώνα συμμετείχαν στην πολιτική διαδικασία, είτε προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στην επικοινωνιακή στρατηγική των υποψηφίων (elections2000.gr, elections.gr), είτε διατυπώνοντας απόψεις (ekloges.gr), είτε αποτελώντας ελεύθερο βήμα αρθρογραφίας και αναλύσεων από πολιτικούς, δημοσιογράφους και ειδικούς (greekelections.gr).Πέρα όμως από τη φόρτιση της προεκλογικής περιόδου, οι επενδυτικές κινήσεις στον ελληνικό διαδικτυακό χώρο τελούν υπό καθεστώς αναμονής και διερεύνησης των πραγματικών προοπτικών της ελληνικής αγοράς, ο όγκος των οποίων σήμερα αντιστοιχεί περίπου σε 4-6% του πληθυσμού.

Μετά την επιτυχή λειτουργία της πύλης in.gr του ΔΟΛ, η οποία δέχεται μηνιαίως κατά μέσο όρο 2,5 εκατ. hits επισκεπτών και ήδη μετρά περίπου 50.000 εγγεγραμμένους χρήστες, η επόμενη κίνηση προήλθε από τη συνεργασία ΙΜΑΚΟ-Powernet-Forthnet με τη δημιουργία της πύλης thea.gr, η οποία κατά τις πρώτες ημέρες λειτουργίας της δέχθηκε πάνω από 15 εκατ. hits (Εξπρές, 2.4.2000). Οι κινήσεις που αναμένονταν και από άλλους εκδοτικούς φορείς προφανώς πήραν παράταση, λόγω της υπερφόρτωσης του διαφημιστικού κλίματος με προεκλογικό υλικό, ενώ τη συγκυρία αυτή έδειξε να εκμεταλλεύεται η πύλη in.gr, η οποία εν μέσω προεκλογικής περιόδου εμφάνισε διαφημιστική καμπάνια με κύριο επικοινωνιακό στόχο την ταύτιση του ονόματός της με το Διαδίκτυο στην Ελλάδα. Εξάλλου, το προσεχές διάστημα αναμένεται η υλοποίηση των διαδικτυακών πυλών της Χ. Κ. Τεγόπουλος, της Καθημερινής, του Ομίλου Ανδρουλιδάκη, του Πήγασου και της Flash Multimedia του Ομίλου Κόκκαλη.Οι ελληνικές πύλες δείχνουν να πετυχαίνουν τον σκοπό τους, ο οποίος προς το παρόν δεν είναι άλλος από την ταύτιση της έναρξης της περιήγησης του χρήστη στο Διαδίκτυο με την είσοδο στην εκάστοτε πύλη. Οι διαδικτυακές πύλες «ποντάρουν» στους περαστικούς, οι οποίοι ενδεχομένως θα περιηγηθούν για μικρό χρονικό διάστημα στο «φουαγιέ» των πυλών, προτού «συνεχίσουν» με κατεύθυνση τον διαδικτυακό τόπο που τους ενδιαφέρει. Στόχος της Πύλης είναι ή όσο το δυνατό περισσότερο ελκυστική απεικόνιση του «καθοδηγητικού» περιεχομένου, με απώτερο σκοπό την προσέλκυση του χρήστη προς άλλες πιο ...επικερδείς, για τις ίδιες, οδούς.

Η ελληνική διαδικτυακή αγορά έχει πολύ δρόμο να διανύσει έως ότου ο Έλληνας χρήστης βρεθεί σε διαδικτυακούς τόπους, για τη χρήση των οποίων θα είναι πρόθυμος να «πληρώσει», έστω και αν αυτό θα σημαίνει την «κατάθεση» σε μία βάση δεδομένων των προσωπικών του στοιχείων και προτιμήσεων. Παρόλα αυτά, στην ενέργεια αυτή προέβησαν πάνω από 75.000 χρήστες, όταν η x-treme.gr ανακοίνωσε την παροχή δωρεάν πρόσβασης στο Δίκτυο. Η εισροή ήταν αθρόα, σε τέτοιο βαθμό που σύντομα η εταιρεία αναγκάστηκε να αναβαθμίσει τα μηχανήματά της και να επεκτείνει το δίκτυο κόμβων που διαθέτει ανά την επικράτεια. Η επόμενη εταιρεία που θα κάνει παρόμοια κίνηση, ίσως προσφέροντας κατά τι αυξημένες παροχές προς το κοινό, είναι σίγουρο ότι θα κερδίσει ακόμη μεγαλύτερο αριθμό χρηστών που - προς το παρόν - είναι σκεπτικοί λόγω του κόστους της ετήσιας συνδρομής που απαιτεί η εγγραφή σε άλλους Παροχείς Υπηρεσιών Διαδικτύου (Internet Service Providers). Από το άλλο μέρος, η νεοεισερχόμενη εταιρεία παροχής υπηρεσιών θα ωφεληθεί από την αναπτυσσόμενη «διαδικτυακή κουλτούρα» που καλλιεργείται από τις διαφημιστικές εκστρατείες των μεγάλων του χώρου.

Προς το παρόν, είναι γεγονός ότι η διαφημιστική εκστρατεία των διαδικτυακών τόπων στηρίζεται στα παραδοσιακά ΜΜΕ (Τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο), με αποτέλεσμα τα τελευταία να ωφελούνται από κάθε νέα τέτοια κίνηση. Σύντομα όμως, το σημείο συνάντησης με το κοινό θα μεταφερθεί στο ίδιο το Διαδίκτυο και ιδιαίτερα στους κεντρικούς διαδικτυακούς κόμβους που θα εξυπηρετούν το μέγιστο μέρος της καθημερινής διαδικτυακής κίνησης, όπως οι πύλες και οι ιστοσελίδες των Παροχέων Διαδικτυακών Υπηρεσιών. Με αυτόν τον τρόπο, η διαδικτυακή διαφημιστική αγορά θα αποκτήσει υπόσταση και θα ενισχυθεί σταδιακά, ενώ νέα τιμολόγια που θα εκφράζονται σε όρους kbytes θα γεμίσουν τα γραφεία των διαφημιζομένων (η τιμολόγηση των banners στο εξωτερικό δεν γίνεται μόνο ανάλογα με το μέγεθος, αλλά και σε σχέση με το «βάρος» των αρχείων που περιλαμβάνουν τα banners).