Η Ευρώπη, το «κρυφό» διακύβευμα των εκλογών του Μαρτίου

του καθ. Νικόλα Βερνίκου, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, 18/2/2004

Σήμερα δεν αρκεί κανείς να λέει ότι «θα συγκλίνει» με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, αν δεν ετοιμάζεται ταυτόχρονα να λάβει ενεργό θέση στην κρίση που περνάει η ΕΕ και η οποία θα γίνει οξεία σε λίγο καιρό όταν θα ολοκληρωθεί η διεύρυνση με την είσοδο των 10 νέων χωρών-μελών.

Στις εκλογές του Μαρτίου του 2004 οι ψηφοφόροι θα κρίνουν με βάση τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους, και θα κατακρίνουν τα κοινωνικά ελλείμματα που υπάρχουν στην υγεία, στην παιδεία, στην ανεργία, αλλά και στις συγκοινωνίες. Οι προβληματισμοί αυτοί δεν έχουν ακόμα αναδείξει την ευρωπαϊκή διάσταση των θεμάτων αυτών. Σήμερα δεν αρκεί κανείς να λέει ότι «θα συγκλίνει» με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, αν δεν ετοιμάζεται ταυτόχρονα να λάβει ενεργό θέση στην κρίση που περνάει η Ευρωπαϊκή Ένωση και η οποία θα γίνει οξεία σε λίγο καιρό, όταν θα ολοκληρωθεί η διεύρυνση με την είσοδο των 10 νέων χωρών-μελών.

Ήδη, στη «μεγαλύτερη» Ευρώπη διαφαίνεται να επικρατούν τόσο η ενδυνάμωση των εθνικών συμφερόντων σε βάρος του συνολικού συμφέροντος, όσο και η άρνηση των πλουσίων να εκταμιεύσουν ποσά για την οικονομική ενίσχυση των πολλών νέων φτωχών περιφερειών που αποκτά η Ένωση. Καλό είναι, λοιπόν, να θυμόμαστε – την ώρα που προτείνεται να περιοριστεί η ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικονομικής σύγκλισης στο 1% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ – ότι το «σχέδιο Μάρσαλ» κινητοποιούσε για εξωτερική βοήθεια 2 ως 3% του ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών. Θεωρούμε επίσης απαραίτητη τη συνειδητοποίηση των πέντε βασικών ζητημάτων που στοιχειοθετούν τη σημερινή αρρυθμία της Ευρώπης.

1. Η δημιουργία της «Ευρώπης» ήταν έργο μιας μικρής ομάδας φωτισμένων ανθρώπων υπό τον Ρομπέρ Σουμάν που, στη συνέχεια, βρήκε υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες επειδή η ήπειρός μας ήταν τότε το διακύβευμα του Ψυχρού Πολέμου. Η υποστήριξη αυτή δεν φαίνεται να υπάρχει πια σήμερα, στον βαθμό που η υπερατλαντική σύμμαχος λέει επίσημα και μεγαλόφωνα ότι δεν είναι διατεθειμένη να ανεχθεί την ανάδειξη καμίας άλλης δύναμης ικανής να την ισοσκελίσει. Στο σημείο αυτό, βέβαια, η ιστορία τείνει να επαναληφθεί, οφείλουμε όμως και εμείς οι Ευρωπαίοι «να μην επαναλάβουμε και τα ιστορικά μας λάθη», να μην αναλωθούμε σε εσωτερικές αντιπαλότητες, αναβιώνοντας αλλοφοβικούς εθνικισμούς.

2. Το αρχικό «ευρωπαϊκό όραμα» στόχευε στην ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων, αγαθών και ιδεών ανάμεσα στα κράτη-μέλη και στην εμπέδωση της δημοκρατίας και του σεβασμού των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το όραμα αυτό έγινε σήμερα – τουλάχιστον λεκτικά – παγκόσμιος στόχος, εν ονόματι του οποίου προωθούνται η «παγκοσμιοποίηση της οικονομίας», αλλά και η «επιβολή της δημοκρατίας», την οποία ευαγγελίζεται η σημερινή αμερικανική εξωτερική πολιτική, υιοθετώντας κατά κάποιο τρόπο αντίστοιχους διπλωματικούς στόχους του προέδρου Γουίλσον το 1917. Παράλληλα μάς προτείνεται το «όραμα» ενός παγκόσμιου χωριού, όπου θα χωρούν όλοι, μικροί και μεγάλοι, και όπου θα προεξέχει η διατλαντική συμμαχία.

3. Στη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων αποκρυσταλλώθηκε η δημογραφική υποχώρηση της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να προβλέπεται στις επόμενες δεκαετίες ο ευρωπαϊκός πληθυσμός να μην αντιπροσωπεύει πια περισσότερα από τα 6% των κατοίκων της Γης. Γεγονός που αναδεικνύει ως καίρια προβλήματα την επιλεκτική είσοδο μεταναστών και τη διαχείριση μιας πολιτισμικής εξέλιξης όπου γερασμένα τμήματα του γηγενούς ευρωπαϊκού πληθυσμού να πρέπει να συμβιώνουν με ισάριθμες κοινότητες νέων μεταναστών που δεν είναι εξοικειωμένοι με τις χιλιόχρονες πολιτισμικές παραδόσεις της Ευρώπης. Με τα δεδομένα αυτά, η Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην επιχειρούμενη ανάδειξη μιας «πάλης πολιτισμών», όπου για μια άλλη φορά η ήπειρός μας θα βρεθεί στις πρώτες γραμμές ενός παγκόσμιου πολεμικού μετώπου.

4. Διαπιστώνουμε επίσης μια γενικότερη αβεβαιότητα στην επιλογή στόχων για τη μελλοντική πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως υποστηρίζουν οι φεντεραλιστές και τα πολιτικά ρεύματα της ευρωπαϊκού κοινωνικού φιλελευθερισμού, η ευρωπαϊκή κοινωνία έχει άμεση ανάγκη από κοινά ιδανικά πολιτισμού που να αναδεικνύουν δεξιότητες γνώσης και δημοκρατικής διακυβέρνησης, οι οποίες να μας προσφέρουν μια ποιοτική καθημερινότητα. Με άλλα λόγια, ο πλουτισμός και η δυνατότητα κατανάλωσης μέσα σε μια ζώνη ελεύθερων ανταλλαγών δεν αποτελούν πια επαρκή «ιδανικά» για την περαιτέρω ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας. Αντίθετα, η επιμονή για διευρύνσεις που θα αναγκάσουν την Ευρώπη να είναι μόνο ένας χώρος ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών, όπως το ζητούσε ήδη το 1930 το Ηνωμένο Βασίλειο, θα σημάνει το τέλος μιας πορείας προς την ευρωπαϊκή ενότητα.

5. Έχοντας σε ευρωπαϊκό επίπεδο προχωρήσει, συχνά μέσα από γραφειοκρατικούς μηχανισμούς στη διεύρυνση, χωρίς να έχουμε προηγουμένως θεσμοθετήσει μερικούς βασικούς θεσμούς αποτελεσματικής διακυβέρνησης και άσκησης δυναμικής αναπτυξιακής πολιτικής, βρισκόμαστε σήμερα μπροστά στην ανάγκη να αντιμετωπίσουμε, άμεσα, την επέκταση των ευρωπαϊκών συνόρων στο μέσο του Κουρδιστάν. Και αυτό, την ώρα που εμείς εδώ ακόμα «παίζουμε τα στρατιωτάκια» στην Πέργαμο και «αερομαχούμε» πάνω από το Αιγαίο, ξοδεύοντας τους πόρους της Παιδείας και της Υγείας σε συμβόλαια εξοπλισμών που θα ισχύουν για τα επόμενα 25 ως 30 χρόνια! Λογικό θα ήταν, όχι μόνο να αποδεσμευτούν οι νέες και οι παλιές χώρες της Ευρώπης από τις γεωπολιτικές τους αγκυλώσεις, αλλά και να μπορούμε να διεκδικήσουμε από την υπερδύναμη να πληρώσει τα χρηματικά ποσά που απαιτούνται για τη φύλαξη των μετώπων που εκείνη ανοίγει στις παρυφές της διευρυμένης Ευρώπης.

Εξαιτίας της Κύπρου, όπως και λόγω των ιστορικών μας συνόρων, οι κυβερνήσεις της Ελλάδας δεν μπορούσαν να μην προωθήσουν την ένταξη της Κύπρου και την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Αυτή, άλλωστε, θα συνεχίσει και στο μέλλον να είναι η σταθερή κατεύθυνση της εξωτερικής μας πολιτικής. Όμως η υποστήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας οφείλει απαραίτητα να συνοδεύεται από την ενίσχυση της συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από την όσο το δυνατόν ταχύτερη μορφοποίηση ενός ισχυρού ενωτικού πόλου, στον οποίο πρέπει απαραίτητα να συμμετέχει η Ελλάδα.

Στη σημερινή φάση της ευρωπαϊκή εξέλιξης, μετά την αδυναμία να υιοθετήσουμε ένα Σύνταγμα μελλοντικής συνοχής για μια κοινή πορεία, πρέπει να καταστεί σαφές σε όλους όσοι ετοιμάζονται να ψηφίσουν για την αυριανή μας κυβέρνηση, ότι χώρες που επέλεξαν να παραμείνουν έξω από την Ευρωζώνη και έξω από τη Ζώνη Σέγκεν δεν μπορούν να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση μιας κοινής δυναμικής οικονομικής πολιτικής. Ίσως μάλιστα και να βλέπουν ανταγωνιστικά την αναπτυξιακή αναβάθμιση της Ευρωζώνης. Γι’ αυτό το κρυφό διακύβευμα των αυριανών εκλογών είναι το πόσο είναι αποφασισμένη η επόμενη κυβέρνηση της Ελλάδας, όταν έρθει η ώρα της Ολλανδικής Προεδρίας το δεύτερο εξάμηνο του 2004 (εν μέσω των Ολυμπιακών Αγώνων) να συμβάλλει ενεργά στη δημιουργία ενός ηπειρωτικού πόλου συνοχής, συμμετέχοντας τόσο στις προσπάθειες κοινής άμυνας – κάτι που θα ενισχύσει τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες – όσο και στην ενίσχυση θεσμών που να υποστηρίζουν τη χάραξη μιας κοινής οικονομικής πολιτικής και μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής.

Με άλλα λόγια, οι φήμες που αφήνονται να κυκλοφορούν και τα όσα υπονοούνται για το ότι οι αλλαγές στα πολιτικά «life style» είναι αρεστές σε μεγάλες δυνάμεις του εξωτερικού, δεν συμβάλλουν στη δημιουργία κλίματος που θα οδηγήσει στις αποφασιστικές εκείνες κατευθύνσεις που είναι απαραίτητες για να προχωρήσουμε αποφασιστικά στην οικοδόμηση ενός μέλλοντος που να εξυπηρετεί πρώτα από όλα τους λαούς της Ευρώπης και δευτερευόντως την παγκόσμια αγορά.